بسته بندی چیست؟
بسته بندی نوعی پوشش مناسب است که محصول را در بر می گیرد. بستهبندی یک عملیات تجاری پیچیده، پویا، علمی، هنری است که در بنیادی‌ترین شکل خود، کارکردهای محافظت، نگهداری، حمل و نقل، اطلاع‌رسانی و فروش را شامل می‌شود.
تعریف بسته بندی : حرفه، علم، هنر و فناوری که با دربرگرفتن کالا و حفاظت از آن با دقت و ظرافت، موجب ارتقاء کیفیت نهایی کالا شده و در مراحل مختلف عمر محصول از تولید، انبارداری، حمل و نقل، توزیع، فروش و نهایتا تا استفاده و حتی پس از مصرف، کالا را در جهت عرضه هر چه بیشتر و موفق تر همراهی می کند. که شامل پروسه ای با مراحل طراحی، ارزیابی و تولید می باشد. بسته بندی هنر و علمی است میان رشته ای که نیاز به همکاری و هم اندیشی متخصصین در رشته های طراحی صنعتی، گرافیک و چاپ دارد. لذا آشنایی با مبانی بصری و گرافیک، هندسه، مهندسی فاکتورها و عوامل انسانی (ارگونومی)، مدل سازی و تکنیک های چاپ از اهمیت ویژه ای در این زمینه برخوردار است.
کاربرد و عملکردهای بسته بندی
در درجه اول کاربرد بسته بندی، حفاظت و نگهداری کالای درون خود می باشد. که شامل حفاظت در برابر عوامل محیطی (دماء رطوبت، آلودگی ها و …)، حفاظت در برابر عوامل مکانیکی و ضربه، سهولت در حمل و نقل و انبارداری و در کل جلوگیری از هرگونه آسیب به محتوای بسته است. بسته بندی همواره باید دارای هماهنگی و متناسب با محتوا و کالای درون خود باشد. و در جهت ارائه اطلاعات مربوط به محتواء ساده ترین و روشن ترین راه را انتخاب کند. در ضمن می تواند بر قابلیت های خاص محصول تأکید داشته باشد. افزون بر این بسته بندی مناسب و طراحی شده، می تواند با تأکید بر جنبه زیبایی شناختی و ظاهری مناسب، موجب تأثیر بر ادراک مصرف کننده، جذب و گرایش بازار هدف، انتقال ویژگی ها و ارزش های موردنظر تولید کننده و از همه مهم تر، باعث به یاد سپردن و در حافظه ماندن کالا و در نهایت، تشکیل و تثبیت برند و ایجاد هویت سازمانی برای کالا و تولید کننده آن شود. بنابراین به عنوان عامل کلیدی عرضه محصول به بازار محسوب شده و امروزه در فرآیند تولید، نیازمند برنامه ریزی و صرف هزینه است که در غیر این صورت می تواند باعث وارد شدن خساراتی به تولید کننده شود و سهم بازار را تسلیم رقبا کند. با بسته بندی استراتژیک، برنامه ریزی شده، مطالعه اختصاصی گروه هدف و طراحی خلاقانه، می توان با مدنظر قرار دادن عقاید و فرهنگ، بر گروه خاص تأکید کرد. و با طراحی کاربر محور (معطوف به نیازها و علایق کاربر و تأکید بر ساخت محصولات مفید و قابل فهم)، باعث رفتار سازی در استفاده و کاربری از یک کالای ویژه شد. و در درجه بالاتر موجب ایجاد شخصیت توسط محصول برای کاربر گردید (با استفاده از طراحی احساس گرا) بسته بندی دو جنبه کلی را شامل می شود:
فرمی و بصری : شامل اطلاعات بسته و پیام های آن و بیان تصویری توسط رنگ، فرم، شکل،۔ تایپوگرافی و نمادها
عملکردی : جنبه های صنعتی بسته بندی را شامل می شود، مانند حفاظت محصول، بالا بردن عمر مفید کالا، طراحی ساختار بسته و انتخاب مناسب متریال و ترکیب نوین مواد و روش تولید .
مواد اولیه در صنعت بسته بندی :
در بسته بندی کالا با توجه به رویکرد آن از مواد و متریال های متفاوتی استفاده می شود. البته از اهمیت صنعت چاپ، مواد و تکنیک های آن در این زمینه، نمی توان چشم پوشی نمود. در یک تقسیم بندی کلی مواد مورد استفاده در بسته بندی کالا عبارتند از : – مواد سلولزی – مواد پتروشیمی – مواد فلزی – شیشه در نهایت از عواملی که در موفقیت کالا در بازار، اختصاص سهم بازار وسیع تر و ماندگاری محصول سهم بسزایی را دارند، می توان به : مرغوبیت کالا، بسته بندی خلاقانه و کاربر محور، تبلیغات و زمینه سازی و تعادل میان عرضه و تقاضا اشاره کرد. در طراحی هوشمندانه، می توان تبلیغات را در قالب بسته بندی متناسب و خلاقانه به صورت موفق تر و ماندگارتر ارائه نمود.
مدیران آگاه به اصول رقابت که کاملا به قدرت و معجزه طراحی بسته بندی واقف هستند، سرمایه گذاری های عمده ای برای طراحی این مبلغان خاموش متقبل می شوند و می دانند که قطعا این امر در تبلیغ هویت سازمانی و محصولاتشان تاثیر چشمگیری خواهد داشت. کسانی که به بسته بندی های موفق توجه نموده اند و یا با حرفه طراحی بسته بندی آشنا هستند، کاملا دریافته اند که یک بسته بندی مناسب از ۲ دسته مهم وابسته به هم تشکیل شده است. این ۲ دسته عبارتند از:
- طراحی صنعتی بسته بندی
- طراحی گرافیکی بسته بندی
هر دو دسته وظایف و کارایی متفاوتی دارند که در ادامه به تفصیل و توضیح آنها می پردازیم.
طراحی صنعتی بسته بندی
طراحی فرم و استایل بدنه اصلی محصول، نوع ارتباط فیزیکی و خلق هویت های ۳بعدی از وظایف اصلی طراحی صنعتی بسته بندی است.
طراحی صنعتی بسته بندی برای محصولی که در آن قرار می گیرد، علاوه بر این که آن را در برابر حمل ونقل، انبار داری، تقلب، دزدی و ناهنجاری های محیطی و نیز شرایط خارجی مانند رطوبت، نور، عدم ورود اکسیژن، بخار آب، گرد و خاک، اشعه ماوراءبنفش، ضربه و آسیب دیدگی محافظت می کند تا تغییری در ماهیت و عمر محصول ایجاد نگردد.
نقش بسته بندی در استفاده کالا، شناخت هویت محصول، شناخت کاربر و بازار مصرف، فرم و استایل بسته بندی، لوگونومیک بودن و مطابقت با ابعاد آنتروپومتریک از اصول اولیه طراحی صنعتی می باشد.
طراح به کمک طراحی دقیق، ضمن اینکه الزاما فرآورده داخل را محفوظ نگه می دارد، اطلاعات کافی را به خریدار منتقل می کند. بسته بندی که فرآورده آن به راحتی از داخل آن خارج شود و پس از مصرف، به راحتی پوشش آن از بین رود و یا در شرایط بهتر و مورد مصرف دیگری از آن استفاده گردد، می تواند وجوه تمایزی در بازار رقبا به وجود آورد. با ایجاد نگرش های سمبولیک در بسته بندی محصول، می توان اطمینان را در ذهن خریدار بیدار کرد.
بسته بندی صنعتی دامنه کاربرد بسیار وسیعی را شامل می شود و به گونه ای تمام تولیدات را دربر می گیرد. از بسته بندی محصولات پزشکی گرفته تا بسته بندی محصولات آرایشی و بهداشتی، از محصولات تجهیزات صنعتی و کارگاهی گرفته تا بسته بندی محصولات لوازم خانگی، لوازم ورزشی، تجهیزات الکترونیکی و … میتوان نام برد؛ که می تواند با توجه به نوع رویکرد و عملکرد آن، روند و نتیجه متفاوتی داشته باشد. تمامی محصولات غذایی، دارویی، پزشکی و شیمیایی بستهبندی باید با استانداردهای معتبر بین‌المللی مطابقت داشته و در برخی موارد با قوانین بین‌المللی یا منطقه‌ای یا انجمنی مانند FDA , IMDG code , و… مطابقت داشته باشند.
رویکردهای متفاوتی را می توان برای بسته بندی کالا مد نظر گرفت. گزینه های زیر مثال هایی در این زمینه است:
– بسته بندی با رویکرد حمل و نقل و انبارداری
– بسته بندی با رویکرد فروش
– بسته بندی با رویکرد مصرف
– بسته بندی با رویکرد پس از مصرف
– بسته بندی با رویکرد پایداری و طراحی سبز (دوستدار محیط زیست)
رده‌بندی‌های زیر می‌تواند مثالی از انواع بستهبندی و ساختارهای آن باشد.
- روکش‌دار
- بطری‌ها
- محافظ‌های بادکنکی
- قوطی‌ها
- پاکت
- کیف‌های پلاستیکی
- بسته پوست
- پیچیدنی‌ها
- جعبه‌ها
- کارتن‌ها و کارتن‌پلاست‌ها
- بسته‌های کوچک مقوایی
- حمل‌کننده‌های چرخ‌دار
- کانتینر حجیم میانی
- کانتینر
- بشکه
کارتن بستهبندی
امروزه بستهبندی توسط کارتن رواج بیشتری یافته و این سبک از بستهبندی یکی از استانداردترین روش‌ها در جهان می‌باشد، کارتن‌های بستهبندی با توجه به اجناسی که در داخل آنها برای بستهبندی قرار می‌گیرند، در ابعاد، اندازه‌ها و انواع مختلفی طراحی و ساخته می‌شوند، کارتن‌های بستهبندی از لحاظ نوع ساخت نیز متفاوت بوده و از انواع کارتنی چندلایه گرفته تا پلاستیکی تنوع دارند. مهمترین دسته‌بندی برای کارتن‌های بستهبندی را میتوان در ساختار زیر بیان کرد:
- کارتُن فریت
- کارتن اسباب کشی
- کارتن اداری
روش کار و بیس این سه نوع کارتن یکسان بوده و تفاوت اصلی آنها در فناوری ساخت آنها می‌باشد، برای مثال کارتن فریت بار معمولاً دارای مقاومت بالاتری بوده و در مدل‌های ۳٬۴ و ۵ لایه ساخته می‌شوند. این نوع از کارتن بستهبندی نسبت به ضربه دارای مقاومت بالاتری بوده و طبعاً قیمت بالاتری نیز دارند. کارتن اداری و کارتن اسباب کشی همسانی بالاتری داشته و فناوری ساخت بسیار شبیه تری دارند، از این نوع کارتن‌ها برای مصارف عمومی مانند بستهبندی لوازم و حمل اسباب و اثاثیه استفاده می‌شود.
انواع جعبه‌ها
- ساختار جعبه‌های تلسکوپی
- جعبه‌های سینی شکل
- جعبه‌های کشویی
انواع بسته بندی صنعتی و تجاری
دستگاه های بسته بندی صنعتی و تجاری در دو نوع اتوماتیک و نیمه اتوماتیک در بازار رواج دارد که برخی از آنها به شرح ذیل است.
- دَستگاه بسته بندی خانگی
- دستگاهِ بسته بندی خشکبار
- دستگاه بسته بندی توزین دار
- دَستگاه بسته بندی استرچ پالت
- دَستگاهِ بسته بندی حبوبات
- دستگاه بسته بندی پودری
- دستگاه بسته بندی سیل وکیوم
در دنیای امروز که شاهد سیل عظیمی از محصولات و تولیدات مشابه در زمینه های وسیع و متفاوت هستیم، بی شک بسته بندی جزء جدایی ناپذیر چرخه تولید، حمل و نقل، انبارداری و توزیع کالا می باشد و از عوامل اصلی رقابت شرکتها و تولید کنندگان محسوب می گردد که می تواند مستقیما با تأثیر گذاری بر بازار هدف، سهم بازار را افزایش داده و تقاضا را نیز بالا ببرد. بسته بندی به عنوان پوششی شایسته که کالا را در بر گرفته و عرضه می کند، بایستی در فرآیند تولید قرار گرفته و حایلی میان تولید و فروش باشد.
طراحی گرافیکی بسته بندی
از وظایف طراحی گرافیک بسته بندی میتوان به طراحی لیبل و پوسته ای که روی این فرم (بسته بندی) کشیده می شود اشاره کرد که شامل اطلاع رسانی کالا، جلب توجه از نظر رنگ و بافت وخلق هویت های ۲ بعدی است که در حیطه کار طراح گرافیک قرار دارد.
برچسب محصول باید شامل این موارد باشد:
- نام محصول
- ترکیبات و مواد تشکیل دهنده آن
- تاریخ استفاده
- شرایط نگهداری
در مرحله گرافیکی، شناخت نیاز مشتری و کاربر، فرهنگ جامعه ای که محصول برای آن جامعه تولید می شود و پیام رسانی و اطلاع رسانی دقیق و گویا مدنظر گرافیست قرار دارد. معمولا خریدار از نوع فرآورده بسته بندی شده اطلاع کاملی ندارد، لذا یک بستهبندی مناسب، ضمن اینکه باید در کنار فرآورده های مشابه جلب توجه کند، باید اطلاعات کافی را نیز باید به مشتری بدهد. چرا که گه گاه با بسته بندی هایی مواجه می گردیم که معرف کامل محتویات داخل خود نیستند که این عدم تناسب، نتیجه طراحی غلط محصول است.
در مواردی که بسته بندی یک محصول، از روی بسته بندی دیگری تقلید می گردد (که متاسفانه در ایران به وفور شاهد آن هستیم ) ناخودآگاه هویت محصول زیر سوال خواهد رفت. فرهنگ مصرف و دیدگاه بصری و فرمی هر جامعه از مواردی است که مختص به آن نقطه می باشد که لازم است هماهنگی لازم مطابق فرهنگ و رفتار جامعه در بسته بندی محصول، کاملا آشکار باشد. بدون تردید طرحی که مختص به یک برند مخصوص باشد، در ترویج هویت سازمانی آن شرکت ، بسیار موثر خواهد بود. طراح در هر تغییر و ایجاد جذابیت در بسته بندی، باید نوع خطوط، رنگ سازمانی، نوع محصول وهدف سازمانی تولید کننده را مدنظر داشته باشد. چرا که در یک پروسه طراحی، اگر ویژگی های ظاهری به قدر زیادی تغییر یابد، به طوری که دیگر آن محصول هیچ نشانه ای از هویت قبلی خود نداشته باشد، شکست تجاری از طریق کاهش خرید مشتری به وجود خواهد آمد. بنابراین برای طراحی مجدد محصول، حفظ خطوط، عناصر واصول اصلی ضروری است. در نتیجه، بسته بندی که تحت هویت گروه تولیدات یک برند است، باید مشخصات بارز بصری خود را حفظ کرده و یادآور گروه محصولات قبلی نیز برای مصرف کننده باشد. و نیز از نظر ارتقاء عملکردی، باید نشان دهنده اطمینان و کارایی لازم باشد. یعنی پیکره محصول و ویژگی بصری آن، نشان دهنده عملکرد خوب آن باشد و این امری است که با کپی از محصولات رقبای دیگر (هر چند موفق در بازار خود) نمی توان در مدت زمان زیاد، نتیجه مطلوب را از آن گرفت . حقیقتا اگر یک محصول بتواند با گیرایی های بصری، مفهوم دلپذیری را نزد مخاطبش ایجاد کند، بازار فروش آن محصول ، به سوی بازار فروشی سودمند سوق می یابد.
در دنیای امروز که شاهد سیل عظیمی از محصولات و تولیدات مشابه در زمینه های وسیع و متفاوت هستیم، بی شک بسته بندی جزء جدایی ناپذیر چرخه تولید، حمل و نقل، انبارداری و توزیع کالا می باشد و از عوامل اصلی رقابت شرکتها و تولید کنندگان محسوب می گردد که می تواند مستقیما با تأثیر گذاری بر بازار هدف، سهم بازار را افزایش داده و تقاضا را نیز بالا ببرد. بسته بندی به عنوان پوششی شایسته که کالا را در بر گرفته و عرضه می کند، بایستی در فرآیند تولید قرار گرفته و حایلی میان تولید و فروش باشد.
نقش بسته بندی در توسعه صادرات
به جهت افزایش توان رقابتی در بازارهای بین المللی، تولید کنندگان و صادرکنندگان توجه بسیار خاصی به بسته بندی دارند.
بسته بندی یکی از ابزارهای بازایابی نیز به شمار می‌رود.
یکی از مهم ترین عوامل تأثیر گذار در ارائه محصول در بازارهای بین المللی، توجه به هنر طراحی بسته بندی است که می‌تواند درک مشتریان را نسبت به محصولی تغییر داده و شانس خرید آن را در بازار هدف افزایش دهد.
نکات مهم در بسته بندی صادراتی
- مطابق با استانداردها
- مطابق با مقررات و قوانین کشور
- جلب توجه خریدار و ترغیب او به منظور خرید محصول
- استفاده از بسته بندی متناسب با نیازها و خواسته های بازار هدف
- افزایش توان حفاظت و نگهداری از ویژگی های کالای درون بسته بندی (مثل طعم، رنگ، مزه، بو و …)
